Het nieuwe jaar is al weer ruimschoots begonnen. Maar met de start van het Stadslandbouwtijdschrift en het nakende begin van de lente willen we graag nog even terugblikken op het afgelopen jaar als onderdeel van onze ambitie om te duiden wat er leeft in de stadslandbouwbeweging. We streven er naar een zo evenwichtig mogelijk beeld te geven. Mocht u toch hoogtepunten missen horen we het graag!
Het jaar 2015 was voor stadslandbouw in Rotterdam een dynamisch jaar met realisatie van nieuwe initiatieven, nieuwe stappen van bestaande initiatieven, en een hernieuwde organisatie van de stadslandbouw als beweging. Maar het was ook het jaar van de gestage ontmanteling van de stadslandbouwkant van Rotterdams icoonproject Uit Je Eigen Stad, met het faillissement van de Stichting die dit gedeelte beheert als dieptepunt, en van de voortdurende strijd om de maatschappelijke waarde van stadslandbouw ook gefinancierd te krijgen in harde euro’s.
Nationaal en internationaal gezien kan stadslandbouw onverminderd rekenen op aandacht van media, onderzoekers en overheden. Als stadslandbouw een hype is dan is het een met inmiddels redelijk lange adem. De voorlopersrol van Rotterdam lijkt onbetwist al steekt Den Haag met een veelzijdige stadslandbouwscene en icoonproject Urban Farming De Schilde haar wel naar de kroon.
Rotterdamse stadslandbouw krijgt steeds meer erkenning als innovatieve kracht in de ontwikkeling van de stad. Onder de 10 genomineerden van de nationale Challenge Stad van de Toekomst zitten drie vernieuwende Rotterdamse projecten die allen stadslandbouwgerelateerd zijn: BlueCity010, Hotspot Hutspot en Dakakker.
Het in 2014 beëdigde nieuwe college laat stadslandbouw niet links liggen, zij het onder een andere invalshoek dan in het vorige college waar wethouder Van Huffelen van Duurzaamheid, Binnenstad en Buitenruimte stadslandbouw ‘adopteerde’. Naar aanleiding van een bezoek aan Stadslandbouw Schiebroek is in opdracht van wethouder Struivvenberg van Werkgelegenheid en Economie een onderzoek gedaan naar sociale en economische aspecten van stadslandbouw in Rotterdam. Ook heeft de gemeente dit jaar een onderzoek gedaan naar private initiatieven in de openbare ruimte, waaronder veel stadslandbouwinitiatieven. En in het kader van de World Expo in Milaan met als thema Feeding the planet heeft het LEI in samenwerking met de gemeente Rotterdam een Masterclass Korte Ketens georganiseerd die open stond voor boeren in en om de stad.
Toch is stadslandbouw nog veel minder vanzelfsprekend dan de mensen die zich er mee bezig houden denken. De crisis heeft kansen geboden, maar terwijl de crisis officieel voorbij is verklaard duurt zij voort aan de onderkant van de samenleving en begint haar sporen na te laten. In deze context van hand-op-de-knip en terugval naar oude (pre-crisis) gewoontes biedt stadslandbouw, een van de boegbeelden van de nieuwe economie, nog weinig arbeidszekerheid voor diegenen die zich hier professioneel mee bezig houden.
Woningbouwcorporaties worden (alsnog) terughoudender i.v.m. recente debacles en de crisis: in Schiebroek is de ondersteuning voor Stadslandbouw Schiebroek door Vestia – die de eerste golf bezuinigingen en het daaropvolgend ‘terugkeer naar de kerntaken’ bij de geplaagde woningbouwcorporatie overleefde – alsnog weggevallen. En terwijl Hotspot Hutspot twee nieuwe vestigingen opende in Crooswijk (Krootwijk) en op Heijplaat (Heijprak), moest de vestiging in Schiebroek om soortgelijke redenen sluiten.
Dat de gemeente nog steeds vele gezichten kent blijkt uit de behandeling van de Voedseltuin die na 5 jaar succesvol pionieren in Vierhavens opnieuw op examen mocht komen voor verlenging van haar contract. De goed onderhouden tuin naar permacultuur-model heeft haar contract met 5 jaar verlengd gekregen, maar niet eerder dan nadat zij heeft beloofd de Voedseltuin te ontwikkelen tot Eetbaar Park. De gemeentelijke bijdrage: een verhard betonnen pad dwars door de tuin. Enfin, what doesn’t kill you makes you stronger. Dus we zijn benieuwd naar de verdere ontwikkeling van de tuin de komende 5 jaar. De Carnissetuin kreeg geen verlenging van haar (overigens van het begin overeengekomen) contractduur van 5 jaar, wat door zowel de buurt als professioneel betrokkenen werd betreurd.
Een plan dat wel de handen op elkaar kreeg bij de afdeling Economie van de gemeente is de Floating Farm, een drijvende koeienstal. Een wat ongelukkige combinatie van twee op zich interessante innovatieve concepten, de Koeientuin (een milieu en diervriendelijke stal met bomen) en Drijvend bouwen. “Wat heeft de sector daar nu aan?’, vraagt u zich wellicht af. Verzin het maar. En dat is nu juist de grap. Niet de sector wil dit, Rotterdam wil dit.” aldus de directeur van Courage, de innovatiestichting van LTO en NZO en een van de initiatiefnemers op de blog van Courage. Het is duidelijk dat dit soort icoonprojecten met een hoog PR gehalte het goed doen bij de gemeente Rotterdam, maar de vraag is wat stad en landbouwsector aan een project als dit hebben (zie ook dit commentaar). Het project vindt weinig weerklank in de Rotterdamse stadslandbouwbeweging, ondanks de deelname van Uit Je Eigen Stad in het project. Wat de invloed van het recente faillissement van Stichting Uit Je Eigen Stad zal zijn op de realisatie van het project is afwachten. Ondertussen is de bouw gepland om dit voorjaar van start te gaan.
Een meer organisch gegroeid icoonproject is BlueCity010. Het stadslandbouwinitiatief Rotterzwam, ooit gestart in de kelder van Tropicana, is nu aanjager van duurzaam hergebruik van heel het voormalig tropisch zwemparadijs. Rotterzwam heeft nu de krachten gebundeld met een uiteenlopende groep ‘blauwe’ ondernemers (waaronder de architecten van Superuse Studios die ooit mede-oprichter van Eetbaar Rotterdam waren) en met een investeerder Tropicana gekocht met de bedoeling er een centrum en levend voorbeeld van de Blauwe Economie van te maken. Rotterzwam begon met het idee om de kas van Tropicana een nieuw leven te geven als glastuinbouwlocatie, maar kwam geïnspireerd door Gunter Pauli uit op het idee om paddenstoelen te kweken op koffiedik in de kelder. Het gebruikte dik zijn ze gaan composteren met wormen. Meer plannen staan op stapel. En nu wordt het model uitgebreid tot een integraal bedrijfsverzamelgebouw. Een spannende stap, waarvan we de realisatie met belangstelling zullen blijven volgen.
Van een heel andere orde is de realisatie van meerdere voedselbossen, die ook integraal kringlopen sluiten en nieuwe verbindingen leggen, maar dan in de vorm van een aangeplant ecosysteem. Aan de westelijke rand van de Westwijk in Vlaardingen is in de loop van het jaar het Voedselbos Vlaardingen gerealiseerd, het grootste randstedelijke voedselbos, dat recreatie, natuurontwikkeling en voedselproductie combineert. Een kleine binnenstedelijke variant, de Pniëltuin, is aangelegd op het terrein van Verzorgingstehuis Pniël in samenwerking met de Vrije School Kralingen-Crooswijk. Beide voedselbossen zijn geopend juni 2015 (zie hier en hier), waarmee de Rotterdamse regio nu vijf voedselbossen kent van verschillend formaat; van voedselbostuin via binnenstedelijk park tot randstedelijk productiebos.
De sociale kant van stadslandbouw ontwikkelt zich ook. Naast de eerder genoemde uitbreidingen van Hotspot Hutspot is – na voorbereidingen in de winter 2014-2015 – in de lente 2015 het eerste groeiseizoen begonnen voor de Vredestuin Couwenburgh in Park Pompenburg (onderdeel van de Luchtsingel). De Vredestuin is een zustertuin van de Gandhituin, waar iedereen welkom is om mee te werken en om mee te delen in de oogst.
Het project Rotterdamse Munt dat kruiden teelt met buurtbewoners ging haar tweede jaar in en is nu na genoeg self supporting. De drijvende kracht achter Stadslandbouw Schiebroek, Caroline Zeevat, is inmiddels gevraagd door de gemeente Den Haag om daar op soortgelijke manier als in Schiebroek moestuinen in de buurt te stimuleren.
Ten slotte is 2015 het jaar waarin de stadslandbouwbeweging een nieuwe stap heeft genomen richting samenwerking met de organisatie van twee Stadsboerenconferenties. Lees ook de reflectie van Rutger Henneman op deze bijeenkomsten. Dit initiatief komt op een moment dat Eetbaar Rotterdam, lange tijd de noemer waaronder het netwerk zich – incidenteel – verzamelde, en het zelfbenoemde geweten van de beweging haar rol aan het heroverwegen is. Na een vliegende start als expertisegroep (2007-2010) heeft ER als vereniging een hoop gedaan maar nooit helemaal haar draai gevonden. Op dit moment wordt gekeken hoe ER in andere vorm kan worden voortgezet, al is het maar als koepel voor activiteiten als ERGroeit – die dit jaar weer een succesvolle editie beleefde – en mogelijk voor initiatieven die uit de Stadsboerenconferenties voort gaan komen.
Ondertussen blijft stadslandbouw in Rotterdam zich ontwikkelen en vernieuwen. Uit de creatieve humuslaag van de beweging komen ongeacht veranderingen in meteorologisch, politiek en economisch klimaat telkens nieuwe initiatieven. We zien het nieuwe groeiseizoen met vertrouwen tegemoet.
