Stadslandbouw in en op gebouwen is een veelvormig fenomeen dat zich beweegt tussen twee polen: Enerzijds gecontroleerde en anonieme precisieteelt, high-tech voedselproductie afgezonderd en onzichtbaar opgenomen in het gebouw met als enige zichtbare output een supervers kropje sla. Anderzijds voedselproductie als groene verrijking van een woon- of werkgebouw, zichtbaar en toegankelijk, minder gericht op productie maar multifunctioneel met een bredere waaier aan rollen, van groene verblijfsruimte tot waterbuffer, van luchtzuivering tot koeling van gebouwen. Hier wordt gezamenlijk geoogst en geborreld. In de afgelopen maanden kwamen een aantal initiatieven in het nieuws die zich elk op hun eigen manier positioneren in dit veld van mogelijkheden.
Teelt in gebouwen: Symbicity en AVF
Teelt in gebouwen wordt vaak voorgesteld als een soort black box. Compleet gecontroleerd wat betreft licht (met LED-lampen), voeding (kunstmest) en water (zoveel mogelijk gerecirculeerd) kan (binnen het doosje) heel efficiënt en daarmee duurzaam worden geteeld. De buitenwereld komt alleen indirect en gefilterd binnen. Zelfs het licht wordt opgewekt met zonnepanelen op het dak. Deze vorm wordt met regelmaat geopperd als invulling voor leegstaande kantoren, eigenlijk ook een soort ‘zwarte dozen’ die in iets te grote oplage zijn geproduceerd.
Eind april werd bekend dat de startup Symbicity 1,5 miljoen heeft binnen gehaald voor ontwikkeling van zo een indoor hydrocultuur concept, onder meer bij het Nationaal Groenfonds (!). Het door de gemeente uit de verkoop van energiebedrijf Nuon gevulde fonds Akef ( Amsterdams Klimaat- en Energiefonds) en het Nationaal Groenfonds investeren samen 1,5 miljoen euro in GrowX in de vorm van aandelen en leningen. Opmerkelijk want een rapport van de WUR (Stadslandbouw in kantoorpanden. Optie of utopie?, al ook genoemd in BLADEREN 2 en hier te downloaden) laat zien dat dit niet zo eenvoudig is als het lijkt. Startups als Symbicity en Growndowntown zijn al jarenlang bezig een pilot te realiseren, terwijl PlantLab er voor kiest zich in zijn eigen R&D centrum verder te ontwikkelen. Zou het GrowXproject van Symbicity tot een doorbraak kunnen leiden? Volgens dit bericht willen ze deze maand al starten.
De meerwaarde van lokale afzet kan zich alleen vertalen in een hogere prijs als die meerwaarde zichtbaar en beleefbaar is. Dit wordt een stuk lastiger als de lokale voedselproductie geheel aan het zicht wordt onttrokken. We gaan het zien. Er is in elk geval sprake van een wereldwijde trend getuige artikels als deze en deze, de AVF Summit van de Association of Vertical Farming die recentelijk in Amsterdam plaats vond (op basis waarvan in dit artikel een aantal interessante observaties over de financiële kant van vertical farming worden gedaan) en de bijbehorende GreenTech beurs waarover meer in dit artikel in de NRC.
Teelt op gebouwen in de open lucht: Dakgaard en Rooffood
Aan de andere kant van het spectrum vinden we teelt op gebouwen. In de open lucht of in een kas, maakt deze vorm van stadslandbouw gebruik van onontgonnen ruimte op het dak. Ze functioneert naast en soms in aanvulling op de activiteiten in het gebouw en maakt gebruik van zonlicht en water dat op het dak valt. De Dakakker is een voorbeeld van een eetbaar groen dak in de open lucht. Behalve een stadslandbouwlocatie is het ook een groene semi-publieke oase en helpt het groen het dak te koelen en in potentie ook water te bergen (met steun van het gemeentelijke CityLab010-programma wordt dit jaar een experiment gestart met een Slim dak op het paviljoen op de Dakakker dat water op gaat vangen voor gebruik in de tuin). Recentelijk is op de Hofbogen ook de Dakgaard aangeplant, een boomgaard op het dak. Deze multifunctionele verbondenheid met de stad maakt het makkelijker om het project te verwaarden, zij het maar in beperkte mate via voedselproductie.
Een interessante ontwikkeling op het gebied van verdienmodellen op het dak is de officiële start van het Belgische Rooffood (zie foto hierboven). In Gent heeft zij “de grootste dakmoestuin van Vlaanderen” aangelegd. Rooffood doet aan bedrijfscatering en levert ‘dakschotels’ aan bedrijven. Na een goed gedocumenteerde testfase is Rooffood nu met 500 m2 ‘in business’. In dit verdienmodel wordt de meerwaarde van het dak gekoppeld aan een specifieke doelgroep en wordt de keten van voedselproductie tot verwerking en levering geheel in eigen hand genomen. We zijn benieuwd hoe dit experiment zich ontwikkelt.
Teelt op gebouwen onder glas: UF De Schilde
Dichter bij huis is met de opening van De Schilde een nieuwe mijlpaal bereikt: een aquaponics installatie in een kas op een dak van een bestaand gebouw. De grootste kas op een dak in Europa en bij mijn weten de eerste van die grootte die groenteteelt combineert met visteelt op de verdieping eronder. Het koppelt (voor stadslandbouwbegrippen) grootschalige gecontroleerde teelt aan verbondenheid met de omgeving.
Urban Farmers is een Zwitsers bedrijf, voortgekomen uit de onderzoeksgroep van de ZHAW Waedenswil (Zurich University of Applied Sciences) waar veel ervaring is opgedaan met visteelt. Ooit is hier ook al een urban farming-achtig restaurant met teelt concept gerealiseerd: Das Tropenhaus (zie ook hier), waar groente werd geteeld op restwarmte tegen een Alpenhelling (in zekere zin de Zwitserse tegenhanger van Happy Shrimp). Onder de naam Urban Farmers hebben een aantal van deze experts het aquaponics-concept letterlijk naar grotere hoogte gebracht: het dak op. Met vestigingen in Zurich, Den Haag en New York zijn ze inmiddels een multinationale startup.
Maar hoe zijn ze in Den Haag geland op het dak van De Schilde? Een aantal jaren terug is in Den Haag geld vrijgemaakt voor de ondersteuning van stadslandbouw. Als onderdeel hiervan is een pand ter beschikking gesteld aan stadslandbouwinitiatieven: De Schilde. Via een prijsvraag konden initiatieven zich melden. Naast een aantal lokale gegadigden meldde UF zich. Nederland als landbouwland en de nabijheid van het Westland en interessante daar gevestigde kennispartners als Priva maakten de locatie voor hen interessant. In hun eigen woorden moet het de “Times Square van stadslandbouw” worden. Ze namen hun eigen financiering mee (van een rijke ‘impact investor’) en de deal was beklonken: UF vestigde zich op de top floor met een prachtig uitzicht, vanuit de ‘events area’, en 1200 m2 kas. Op de verdieping daaronder is 400 m2 ingericht als ‘fish room’. Hier wil UF 50 ton groente en 20 ton vis per jaar gaan kweken.Totale investering: € 2,7 miljoen.
De uitdaging waar UF voor staat is om een lokale gemeenschap te bouwen (of beter gezegd te kweken), want het geteelde voedsel brengt op de lokale markt niet genoeg op als basis voor het verdienmodel. De eerste pogingen tot ‘community building’ zijn al ondernomen. Bij de opening werd de winnaar gehuldigd van de prijsvraag “Wie teelt net zo mooie groente als wij?” (een thuisteler die met liefde en aandacht AH-moestuintje had gespeeld). En er is een app Farmscout waarmee iedereen op zoek kan gaan naar meer onontgonnen dakruimte. Navraag bij CEO Mark Durno leert dat het de bedoeling is om met leden een gemeenschap op te bouwen en de teelt – in overleg met hen – af te stemmen op hun behoefte. Een soort CSA dus. Misschien meer een club dan een voedselcollectief, maar toch een sympathiek idee, dat door de mooie en bijzonder locatie nog zou kunnen werken ook.
Een tweede uitdaging, zowel voor UF als voor de gemeente Den Haag, is om de verdiepingen tussen UF en de begane grond in te vullen. En de afstand tussen ‘top floor’ en ‘bottom-up’ te overbruggen. Een verzamelgebouw van creatieve start-ups zou een mooie nieuwe stap zijn. Maar zal het lukken om de Haagse stadslandbouw-scene, de buurt en de burgers van Den Haag te betrekken? UF De Schilde is een ambitieus project van een bedrijf met internationale ambities, maar mogelijk met een positieve lokale impact. De eerste tekenen stemmen voorzichtig hoopvol.
symbicity.com
dakakker.nl
rooffood.be
urbanfarmers.com/projects/the-hague/
Meer over De Schilde in dit artikel. De club zoekt inmiddels leden.
