Stadslandbouw kan worden gezien als een creatieve niche binnen de samenleving : een enigszins afgezonderde plaats waarin vanuit een heel bepaalde bril naar de wereld wordt gekeken en waar vanuit dat perspectief ideeën en producten worden ontwikkeld die later (soms) gemeengoed worden en die dan (hopelijk) bijdragen aan een betere stad, nu en in de toekomst. Creatieve nerds vind je op allerlei plekken: achter de computer (hackers), in de huiskamer (aquarium-liefhebbers) in de schuur of garage (zelfbouwers en internet-of-things-adepten), in de keuken natuurlijk, en in de tuin. Samen vormen ze groepen enthousiaste mensen die vanuit hun werk of in hun vrije tijd bezig zijn, soms alleen maar vaak ook samen, iets bijzonders te ontwikkelen binnen een bepaald kennisgebied. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om het beoefenen en ontwikkelen van een ambacht of het ontdekken en leren gebruiken van een nieuwe technologie. Het gevaar van een niche is dat deze naar binnen gekeerd kan zijn. Deze serie gaat op zoek naar Cross-overs tussen stadslandbouw en andere niches, en wat dit kan opleveren.
Stedelijk idealisme in een conservatieve samenleving
Deze eerste aflevering is geïnspireerd door een bezoek aan Budapest (Hongarije) al weer anderhalf jaar geleden. Het conservatieve klimaat onder Orban en zijn partij Fidesz biedt weinig ruimte voor burgerinitiatieven of innovatie vanuit de creatieve sector. Door de liberalisering van de afgelopen jaren is Budapest weliswaar een mondaine stad geworden, maar ook een waar het leven (te) duur is, zoals mijn taxichauffeur bij aankomst verzuchtte. In weerwil van deze omstandigheden is er een groeiende groep jonge stedelingen die de stad leefbaarder en duurzamer wil maken en daarvoor onconventionele wegen bewandelt. De filosofie van Szimpla Kert, de pionier van de ‘ruin pub‘, is hiervan een uiting, alsook de trend onder jonge architecten om commercieel werk als interieurontwerper voor de horeca (een bloeiende sector) of werk in het buitenland te combineren met sociaal bewogen projecten in de stad.
Leegstand, voedsel en de groene stad
Een voorbeeld hiervan zijn de architecten van het KÉK Contemporary Architecture Center, die onder meer een programma rond leegstand (Lakatlan, zie ook het boek Vacant City) hebben opgezet. Hieruit is weer een project voortgekomen waarin braakliggende stukken grond in de stad worden ingericht als tuin, zoals de Leonardo Kert. Inmiddels zijn er meerdere tuinen op verschillende plekken in de stad (zie hier) en er zijn wachtlijsten om mee te doen. De tuinen vormen ontmoetingsplaatsen voor een diverse groep bewoners, met verschillende sociale achtergronden. Lokaal voedsel is hierbij niet de voornaamste drijfveer. De Grote Markthal (Nagycsarnok) ligt vol met regionaal geproduceerd voedsel, waaronder veel Hongaarse specialiteiten. Wel is vergroening van de stenige stad en daarmee verbetering van de leefbaarheid een doel. In het stenige Budapest heerst een landklimaat: het kan er ’s zomers erg warm worden. Het idee van vers en onbespoten voedsel spreekt bovendien heel veel mensen aan.
Transport in eigen hand: de fiets als vorm van zelfbeschikking
Een andere vanuit duurzaamheid en leefbaarheid gemotiveerde burgerbeweging promoot de fiets als transportmiddel. Jonge stedelingen willen meer plaats voor de fiets in de stad. Dat is nog niet vanzelfsprekend in Budapest, Deze beweging wordt gekenmerkt door een hoog DIY-gehalte zoals het initiatief Cyclonomia, een fietsreparatiewerkplaats waar mensen samen fietsen repareren. Cyclonomia is ook betrokken bij verschillende initiatieven om mensen meer bewust te maken van de mogelijkheden van de fiets en de fiets een meer centrale rol te geven in stedelijk transport van goederen en mensen.
In hun woorden: “The workshop project intends to take part in the transformation of logistical imaginaries. (…) Cyclonomia refers to Cornelius Castoriadis’ notion of autonomy. The aim is to reappropriate the tools and know-how of bicycles making, recycling, and repairing.” De fiets als vorm van zelfbeschikking. Een uitgesproken politieke insteek die is geinspireerd op Degrowth of zoals de Franse bedenkers van dit begrip het noemen: Decroissance. Deze tegen het economische groeiparadigma gekeerde filosofie vindt veel gehoor in Hongarije. Het mooie is dat deze zich uit in praktische initiatieven die doen denken aan de beste kanten van de Engelse Transition Town beweging. Cyclonomia onderzoekt onder meer “the engineering and building of bicycle trailers and cargo-bicycles to test new uses”.
Vernieuwing door kruisbestuiving: lokaal voedsel en de fiets
Het opnieuw doordenken van transport heeft geleid tot een interessante cross-over met de lokaal-voedselbeweging. Cargonomia richt zich op goederentransport per fiets en een van de toepassingen is een distributie van voedselpakketten. De wekelijkse voedselpakketten bieden een aanbod van lokaal en biologisch geproduceerd voedsel aan klanten in de regio. In het centrum van Budapest worden ze per fiets bezorgd. Een andere activiteit die mijn nieuwsgierigheid prikkelt is de “demonstration and construction of bicycle powered agri tools” op een bijeenkomst van Cyclonomia in samenwerking met Oostenrijkse en Sloveense collega-initiatieven. Wie gaat hier in Nederland mee aan de slag? In Arnhem is al een jaarlijkse internationaal bezocht bakfietstreffen en in Amsterdam en wellicht ook elders zijn al de eerste bakfiets-bezorgdiensten actief (geweest). Hier moet toch meer in zitten in fietsland nummer een? Of mist fietsen gewoon het revolutionaire elan dat het in Hongarije nog wel heeft? Festival ERGroeit gaat op zoek naar mensen die in Rotterdam en omgeving hiermee bezig zijn en naar (inter)nationale voorbeelden die hen kunnen inspireren. Ben jij die persoon of weet je inspirerende voorbeelden? Neem dan contact op met ERGroeit of met dit tijdschrift.
Met dank aan Júlia Laki en Levente Polyak
De volgende aflevering over de serie Cross-overs zal gaan over smart-tech hulpmiddelen voor voedselproductie in de stad. Op het onderwerp van stadslandbouwmechanisatie komen we begin volgend jaar terug
