In maart bracht ik met een groep urban food planners een bezoek aan Almere Oosterwold, in het kader van de AESOP Sustainable Food Planning PhD Workshop in Almere. We werden rondgeleid door Jan-Eelco Jansma van Wageningen Universiteit & Research. Hij is betrokken geweest als onderzoeker bij de ontwikkeling van de wijk sinds 2006, toen Adri Duivensteyn wethouder van Ruimtelijke Ordening en Wonen werd en alle bestaande plannen voor Almere Oost opzij werden geschoven om met schone lei te beginnen.
Oosterwold is een woonwijk in ontwikkeling bij Almere. In wat nu nog een landbouwgebied is van 4200 hectare groot moeten op langere termijn 15.000 nieuwe woningen verrijzen, op initiatief van de burger. Zoals de officiele website Maak Oosterwold het zegt: “Oosterwold is een groen, agrarisch gebied tussen Almere en Zeewolde. Hier wordt de gebiedsinrichting geheel aan het eigen initiatief overgelaten. Dat betekent dat iedereen op elke plek een kavel mag uitzoeken. Behalve een overzichtelijk aantal spelregels zijn er geen beperkingen wat betreft functies en kavelgroottes.”
De ‘regeldruk’ op kavelniveau is beperkt, maar de gemeente stelt wel een aantal heel specifieke eisen. De meest in het oog springende – en de reden van ons bezoek – is dat 50% van de grond gebruikt moet worden voor (stads)landbouw. Daarnaast moeten de kaveleigenaren gezamenlijk zorg dragen voor de essentiële infrastructuur als wegen en afvalwaterzuivering . Collectieve voorzieningen moeten door gezamenlijk initiatief van kaveleigenaren tot stand komen. Binnen de Nederlandse context is deze benadering uniek te noemen. Een buitengewone keuzevrijheid in het ontwerp van je huis en de manier waarop je je leefomgeving wil organiseren maar wel binnen een collectief kader. Je moet namelijk met je buren overleggen over hoe de toegangsweg loopt, en ook collectieve voorzieningen als een school moet je samen organiseren, anders komt die er niet. In de eerste fase stapten een paar handige projectontwikkelaars in het project die een groter stuk ontwikkelden en weer per huis verkochten, maar dat is nu vrijwel onmogelijk gemaakt. De kaveleigenaar moet zelf gaan wonen in het huis dat hij/zij bouwt.
We treffen een wijk aan in ontwikkeling, een aanzet tot een wijk. Een aantal van de buitenlandse planners stelt vraagtekens bij het resultaat tot nu toe. Waarom is dit innovatief? “Bij ons ziet het er overal zo uit. Wij proberen dit juist steeds meer te voorkomen.” En het is waar, het geheel is op veel plekken (nog) niet meer dan de som der delen. Het concept brengt individualistische doe-het-zelvers samen met (vaak al even individualistische) idealisten die een klein paradijsje willen maken.
Wat ze delen is een behoefte aan ruimte, aan buiten leven. Een droom die nog maar op weinig plekken in de Randstad is waar te maken en zeker niet voor iedereen. Deze behoefte aan buiten lijkt, meer dan een behoefte te boeren, de reden om hier te wonen voor veel inwoners. En uiteindelijk is het toch landbouwgebied dat moet wijken voor deze woonwijk in lage dichtheid. En wat voor (stads) landbouw komt hier dan voor terug?
Bij de ontwikkeling van de wijk moet zelforganisatie een grote rol spelen. Hierbij ligt enerzijds een uitdaging voor de gemeente die veel taken uit handen geeft,maar toch via soms ingewikkelde regels nog een vorm van sturing wil houden. Daarnaast blijkt het in de praktijk vaak nog lastig voor de nieuwe bewoners om over het eigen belang heen samen te werken, aan collectieve voorzieningen zoals de onvermijdelijke collectieve infrastructuur, maar ook aan scholen of andere voorzieningen waarin de overheid normaal voorziet, zoals bericht in de NRC in december vorig jaar. Een nieuwe collectiviteit die in overleg zou ontstaan zoals de bedenkers hoopten is op het eerste gezicht ver te zoeken.
Toch zijn er een aantal voorbeelden waar dit wel gebeurt, in elk geval op kleinere schaal, en waarbij de landbouw het verbindende element is. Bijvoorbeeld in het project Diamondiaal opgezet door Inspiration inc. dat woningen voor statushouders (vluchtelingen met verblijfsvergunning) koppelt aan een collectieve tuin en tuinhuis. De bewoners werken mee aan het opzetten en onderhouden van de tuin en het onderkomen, en het is de bedoeling dat de tuin in een deel van de voedselbehoefte gaat voorzien. Daarbij wordt onderzocht hoe gerechten uit de Syrische keuken op een gezonde manier met lokale ingrediënten gekookt kunnen worden.
In een ander project is de ontwikkelaar een echte stadsboer. De mensen van Stadsboerderij Almere die al 20 jaar pionieren in de stadsrand van Almere hebben een stuk van 42 hectare aangekocht in Oosterwold. Hier combineren ze een boerenbedrijf met de ontwikkeling van 21 appartementen en 7 huiskavels, Boerderij Vliervelden. Voor projecten als dit maakt de gemeente Almere nog wel een uitzondering op de regel dat de kaveleigenaar ook de bewoner moet zijn, omdat hier daadwerkelijk een nieuwe combinatie tussen (erf)wonen en landbouw ontstaat.
Ondertussen wordt de stadslandbouw in de wijk door andere stadsboeren ook geprofessionaliseerd volgens het SPIN-farming model. De stadsboer cultiveert als een soort hovenier verschillende tuinen en de eigenaar staat als dank voor het gebruik van de ruimte een deel van de oogst af. Een voorbeeld hiervan is Johan Smiths van de Stadsbomerij. In hoeverre straks de landbouw door een aantal professionele medebewoners zal worden gedaan al dan niet samen met de andere bewoners is de vraag.
Almere Oosterwold is een speelplaats, een heerlijk rommeltje, dat nog allerlei kanten op kan, en met veel ruimte voor eigen initiatief. De procesgewijze ontwikkeling is voor iedereen nog wat onwennig. De gemeente besloot plotseling de kavelprijzen marktconform te maken met prijsstijgingen die heel wat plannen-in-ontwikkeling onderuit haalden, en moest dit vervolgens corrigeren. Het is in die zin een groot leertraject. In hoeverre al dat eigen initiatief tot een samenhangende wijk gaat leiden en wat dat betekent voor de ontwikkeling van de gemeenschap in de wijk moet de tijd uitwijzen.
Links
Officiele website (met actueel overzicht kavels) http:// maakoosterwold.nl
Blog met nieuws http://oosterwold.info/
Een mooi filmpje van de allereerste initatieven (uit 2016) vind je hier
Een stuk dat Adri Duivesteijn schreef naar aanleiding van een onlangs verschenen documentaire over de pioniers van Oosterwold vind je hier
